مهلا عوزێر له سایهی دهسهڵاتی پارتگهرای کوردی شانازی به کوردکوژی خۆیهوه دهکات
له لاپهره 17، ژماره 128 ی ههفتهنامهی ئاوێنه له چاوپێکهوتنێکدا مهلا عوزێر، زۆر بێباکانه هێما بۆ کوردکوژی دهکات و پاکانهی بێتاوانی خۆی له تاوانی گهلکوژی ئهنفالدا دهکات. مهلا عوزێر پهنجه لهسهر بهشێک له تاوانهکانی سهردهمی جاشایهتی دهنێت و خۆشی به بێتاوان دهبینێ.
مهلا عوزێر له بهشێکی چاوپێکهوتنهکهدا که دیاره وهڵامی سهید کاکه دهداتهوه دهڵێت: “لهو کاتهوه بوومه چهکداری حکومهت و بهربهرهکانێی سۆسیالستم کردووه و بهربهرهکانێی هیچ حیزبێکی تری کوردستانم نهکردووه…” ههروهها دهڵێ: “ئهو 120 کهسهی که سهید کاکه باسی دهکات من ئهنفالم کردوه ڕاست نییه”. مهلا ئاماژه بهو 33 کهسهی پێشتر رادهستی فهوجی کردوون و پاشان شونبزرکراون، دهڵێت: “من ئهو کات لهوێ نهبووم، دوای ههژده رۆژ (دوای رادهستکردنیان) دائیرهی ئهمن له دوای ناردبوون و ههموویانی لهسهیارهیهک راپێچ کردبوو تاکو ئێشتاش بێ سهروشوینن”. ههروهها مهلا دهڵی، “تهحهدای ههموو کهسێک دهکهم له شاری ههولێرهوه تاکو کۆیه که بڵێت ئهنفالم کردووه، تهنها ناوێکم پێ بڵێ که من ئهنفالم کردبێ”.
مهلا عوزێر له ساڵی 1981 دا له دهشتی ههولێر فهرماندهی مهفرهزهی حزبی سۆسیالستی یهکگرتووی کوردستان بوو که خۆی دایهوه دهست رژێمی بهعس. دوای چوونه ناو رژێم بووه سهرۆکی مهفرهزهی خاسه و لهو رۆژهوه دهستی به راوه پێشمهرگه و خهباتگێرانی ناو شار له رێکخستنه نهێنیهکاندا کرد. مهلا عوزێر به بهگرتندانی لایهنگر و ئهندامانی سۆسیالست و بۆسهدانانهوه له پێشمهرگه له ماوهیهکی کهمدا دڵسۆزی خۆی بۆ حکومهتی ئێراق پیشاندا. دژی به تایبهتی هێزهکانی حزبی سۆسیالستی کوردستان کاری خراپ و تاوانی زۆری ئهنجامدا. ئهوسا هێزهکانی سۆسیالست بههێزترین و چاڵاکترین هێزی پێشمهرگهی دهشتی ههولێر بوون. ههروهکو مهلا عوزێر خۆی دهڵێت من تهنها دژایهتی حزبی سۆسیالیستم کردووه و دژایهتی هیچ حیزبێکی دیکهی کوردستانم نهکردووه. واپێدهچی مهلا عوزێر پێشمهرگهکانی حزبی سۆسیالست بهکهم دهزانێ و دژایهتیان به رهوا دهبینێ بۆیه وا به جۆرێ له پالهوانهتیهوه هێما بۆ کوردکوژیهکهی خۆی دهکات. یهکێ نهزانێ دهڵێ دهبێ سۆسیالست چی لهو کابرایه کردبێت، ئهو ئهوها بۆته دژیان. مهلا عوزێر دهڵێ “ناکۆکی له نێوان من و سهید کاکه ههبوو، من و پێشمهرگهکانمیان ئازار دهدا و چهکیان کردم، بۆیه ناچاریان کردم که تسمیلی رژێم ببمهوه”. ئهوهی سۆسیالست لهگهڵ مهلا عوزێر ئهوسا کردی، ئهوهبوو بهر له کۆنگرهی یهکهمی سۆسیالست له بههاری 1981 دا، له کۆنفرانسێکدا که له دۆڵی خۆشناوهتی بۆ ناردنی ئهندامانی کۆنگره بهسترا، له کۆنفرانسهکهدا مامۆستا شهریف فهرماندهی ههرێمی 3، قادر شۆڕش بهرپرسی لقی ههولێر، قادر مستهفا بهرپرسی ههرێمی 8ی دهشتی ههولێر، عهفور ئهحمهد خهزار بهرپرسی کهرت له ههرێمی 8 و زۆری دی بهشدار بوون، ناوی مهلا عوزێر بۆ کۆنگره دهرنهچوو، له جیاتی ئهو غهفور ئهحمهد خهزار بۆ بهشداری له کۆنگره دهنگی زیاتر درایێ، مهلا عوزێر ههلسایهوه گوتی من دهنگی خۆم دهدهمه عهفور. مهلا عوزێر نه توره بوو و نه هیچ کێشهیهکی ههبوو، نه کهسیش کێشهی لهگهڵ ئهو ههبوو. که رۆیشت له لایهن ئهوانهی دهچوونه سهرکردایهتی بهرێزهوه بۆ دهشتی ههولێر بهڕێکرا. سهید کاکه ههر لهوێ نهبوو. سهید کاکه دهوروبهری ساڵیک بوو له ناوچهکه نهبوو و له سهرکردایهتی بوو، مهلا عوزێر به چهکهوه گهرایهوه دهشتی ههولێر و چهکیش نهکرا وهکو له چاوپێکهوتنهکهدا دهڵێ. ئیدی دوای ئهو کۆنفرانسه که مهلا گهرایهوه دهشتی ههولێر، ههر ئهو گهرانهوهیه بوو و پهیوهندی به ئهمنی رژێمی ئێراق کرد. دهکرێ سۆسیالست پارهی له خزموکهسی مهلا لهبری چهکهکان وهرگرتبێت. ئهو کاردانهوهیه لهناو ههموو پارتهکانی ئهوسا باوبوو. پاشان فهرماندهی کهرت و مهفرهزه زۆرن چهککران و سزا دران، بهڵام نهبوونه ئهنفالچی و کوردکوژ، وهکو گوترا مهلا چهک نهکرا و که گهرایهوه دهشتی ههولێر لهگوڵ گرانتری پێ نهگوترا. نازانرێ مهلا بهر لهدهرچوونی بۆ ناو پێشمهرگه یا دوای دهرچوونی پهیوهندی لهگهڵ رژێم پهیدا کردووه، ئهوه مهلا و رهنگه بهرپرسهکانی ئێستای ئهو بیزانن. بهلام واپێدهچی مهلا عوزێر پێشتر دهستی لهگهڵ رژێمدا ههبوو، ئهو دژایهتی سهید کاکهی کردۆته بیانوو و دهیهوێ پاساو بۆ خۆفرۆشی و ناپاکیهکهی بێنێتهوه. کادیری کۆنه سۆسیالست له ناو ی.ن.ک و پ.د.ک ههن و لهو راستیانه ئاگادارن.
شتێکی دیکه که سهرنج لهو جۆره وهڵامه ڕادهکێشێ ئهوهیه، مهلا دهزانێ له ناو ی.ن.ک و پ.د.ک ئهوهی لهگهڵ ئهوان نهبووبێ یا مێژووێک هی ئهو دوو لایهنه نهبووبێ گرنگی لای دهسهڵاتی ئهمرۆی ئهو دوو پارته نییه. چونکه ئهو دوو لایهنه ئێستاش ههر لهسهر بیروهزری تهسکی پاوانکاری پارتگهرایی خول دهخۆنهوه. دیاره ئهگهر مهلا دژایهتی ی.ن.ک یا پ.د.ک ی بکردایه و دهیان پێشمهرگهی لهوان بکوشتایه، ئهمرۆ نهدهوێرا شانازی به کوشتنی پێشمهرگهی سهربهوان بکردایه. ئهو ی.ن.ک و پ.د.ک باش دهناسێ بۆیه بێمنهت ئهوه دهبێژێ. لای ئهو دوو پارته کهسێک سهر به پارتهکهی خۆیان نهبووبێت، وهکو ئهو کهسه گرنگی نییه که سهر بهوان بووه. بۆیه کوشتنی ئهو پێشمهرگانهی سهر بهوان نهبوون، وهکودیاره هێنده گرنگ نین. سهرکردهی بهتوانا و پێشمهرگهی پاڵهوان زۆرن له ریزهکانی سۆسیالست بوون و له خهباتدا گیانیان لهدهست دا، ئێستا له کولهکهی تهریش ناویان نایێ. وهکو ئهوه وایه گیانگهشانی وهک کاردۆ گهڵالی، دلزار حوسێن، مامۆستا سهلاح، تایهر عهلی والی، عهوڵا سور، قادر مستهفا، سهید سهلیم، عهلی ههژار، شێرکۆ شێخ عهلی، قادر شۆڕش، ئهحمهد فهقێ ڕهش، ئهنوهر مهجید سوڵتان، تهحسین عوسمان و سهدان قارهمانی دیکه له تۆنگا[1] خهباتیان کردووه و گهلی کورد پێیان نامۆن بۆیه کهس گوێی له ناویان نابێت. ئهوهش لهبهر ناهوشیاری و رهوتی پشووتهنگی پارتگهرایی دهسهڵاتدارانه که وا دهکات نهتوانن بێلایهنانه بڕواننه ئهو خهڵکه شۆڕشگێره.
دیاره ههموو پێشمهرگه گیانگهشهکان ههر یهکه و بهپێی توانا و بواری خۆی بهشداری له بزاڤی ڕزگاریدا کردووه، جوداکاری و پهراوێزکردنی گهلێک لهو گیانگهشانه ئاماژه به دیاردهیهکی نانهتهوهیی، نهخۆش و لایهنگیر دهکات. وهکو ئهو گیانگهشه دلسۆزانهی کوردستان هیوا دهخوازم رۆژێک دابێت، کوردستان له بازنهی تهسکی پاوانخوازی و پارتگهرایی دوو بنهماڵهیی دهرچێت، دهسهڵاتێکی نیشتیمانی پێشکهوتووخوازی نهتهوهیی سهرپهرشتی بکات و بهیهک چاو سهیری ههموو رزگاریخوازانی کوردستان بکرێت.
سهبارهت به کوشتنی پێشمهرگه، مهلا عوزێر له بۆسهیهکی نزیک قوشتهپه، له گوندی سابراغ، له بۆسهکانی دیکهی دهشتی ههولێر و بهستی شرغه چهندین پێشمهرگهی گیانگهش کردووه، ئهوانهی ئهو کوشتنی ههمووی خهڵکی دلسۆز و شۆڕشگێر بوون. ههرچۆنی بێت، ئهوهی مهلا عوزێر دژی پێشمهرگهکانی سۆسیالست یا هێزهکانی دیکه له دهشتی ههولێر و کۆیه کردی، ههموو دهچنه خانهی ناپاکی و تاوان بهرامبهر به خهباتی رزگاریخوای نهتهوهی کورد. مهلا لهو کوشتنانه ههمووی تاوانباره. بهڵام لهبری لێپێچانهوه و دادگاییکردن، دهسهڵاتی ی.ن.ک و پ.د.ک له تاوانهکانی مهلا و جاشهکان بهگشتی خۆش بووین و لهجیاتی سزادان، قهلهویان کردوون، پلهوپایه و دهسهڵاتیان داونهتێ. ههرچۆنی بێت له روانگهیهکی کانونیهوه مهلا تاوانی دژ بهو کهسانهی که لهناوی بردوون کردووه، کهسوکاری ئهو قوربانیانه مافی کانونیانهیان ههیه داوا لهسهر مهلا تۆمار بکهن و داوای مافی خۆیان بکهن. بریاری لێبوردنی بهرهی کوردستانی له سهرهتای 1991 بۆ ئهو جاشانه، بڕیارێکی رامیاریی بووه نهک کانونی، له لایهکیتر ئهو بریاره ناتوانێ مافی کهسیی له کهسوکاری قوربانیان بسهنێتهوه. ئهگهر بریارهکه بڕیاری کانونیانهی پارلهمانیش بێت، ئهو بریاره تهنها گونجاوه له مافی گشتی خۆش بێت، نارهوایه و ناتوانێ مافی تاک لێرهدا پێشێل بکات. که دهسهڵات گوێ به مافی کهس نادات، لهبهر ئهوهیه دهسهڵات بروای به مافی تاک نییه و لای گرنگ نییه. جگهلهوهی ئهو بریاره دهبوایه بخرێتهبهر پرۆسهیهکی کانونی و له چوارچێوهیهکی کانونیانهی نهتهوهییانه یهکلابکرێتهوه. بهڵام له کوردستانی ی.ن.ک و پ.د.ک ههمیشه سهرۆک و پارت فهرمانرهوان و بهرژهوهندیهکانی سهرۆک و پارت بڕیاری ههنگاوهکان دهدهن.
سهبارهت به تاوانی گهلکوژی ئهنفال، مهلا عوزێر دهڵێ ئهو 33 کهسهم رادهستی فهوج کردووه، که دواتر له لایهن ئهمنهوه شونبزر بووین من ئاگادار نهبوویم! سهیره ئهتوو بڵێی مهلا چاوهریی ئهوه بوو بێت ئاغا عهرهبهکانی له چارهنوسی ئهو کورده ڕاکردووه سهربازیانه ئاگاداری بکهنهوه. مهلا عوزێر وهکو سهرۆک جاشهکانی دیکه خاڵێک بووه له خواری خوارهوهی ههرهمی دهسهڵاتدا، داردهستی رژێمی ئێراق بوون. دهسهڵات ههمیشه راوه کوردیان بهو جاشانه کردووه، له پرۆسهی گهلکوژی ئهنفالیشدا ئهو هێزانه سهری رمهکه بوون و بۆ گرتنی گوندنشینهکانی ناوچه ئاماجکراوهکانی کوردستان و تاڵانکردنی گوندهکان بهکار دههێندران. ئهو جاشانه ههرگیز نهیانوێراوه پرسیار بهرامبهر به ئاغاکانیان دابنێن و له نۆکهری زیاتر هیچ دهسهڵاتێکی تریان نهبووه. دیاره سهرۆک جاش ههبووه خۆی له تاوانکاری بهپێی توانا پاراستووه، ههبووه درێغی له تاوان نهکردووه بۆ ئهوهی دلسۆزی خۆی بۆ داگیرکهر بسهڵمێنێت. مهلا عوزێر وهکو بۆنمونه قاسم ئاغای کۆیه، عهباسی بالو ئاغا، تهحسین شاوێس، عومهر سۆفی، عومهر حهسهن، فارس کهریم، مامهند قهشقه و ئهوانیتر که سهرکردهکانی ی.ن.ک و پ.د.ک باشیان دهناسن و ئێستا خزمهتی زۆریان دهکهن، یهکێکه لهو سهرۆک جاشانهی که درێغی له تاوانکاری نهکردووه. له راستیدا سهیر نییه مهلا عوزێر و نمونهی وهکو مهلا عوزێر وا بێمنهتن و پارووی رۆژانهیان چهوره، ئهگهر بزانین ئهوانهی ئهورۆ دهسهڵاتی کوردیان بهدهسته، له کوردکوژیدا زۆر لهوان وهستاترن.
مهلا عوزێر پهنجه لهسهر بهشێکی بهشدارییهکهی له تاوانی گهلکوژی ئهنفالدا دهنێت، بهوهی که ئهو هۆکاری ناساندنی ئهو سهربازه راکردووانه بووه و ئهو ڕادهستی کردوون. بۆیه یهکهم ههنگاوی له ناوچوونیان له مهلاوه دهست پێ دهکات. ئهوه بهشدارییه له ئهنفالکردنی ئهو کهسانه. ئهوهی مهلا هێمای بۆ دهکات تهنها ئهوهیه که خۆی تا ئێستا گوتوویهتی، که بێگومان بهشداری زیاتری له تاوانهکهدا ههبووه. مهلا عوزێر به هاوکاری جاشهکانی دیکه وهکو مامهند قهشقه بهشداری له شاڵاوی ئهنفال له دهشتی ههولێر، بهستی شرغه و دهشتی کۆیه له ئهنفالهکانی 5، 6 و 7 له بههار و هاوینی ساڵی 1988 دا کردووه، لهم ههڵمهتانهدا خهڵکێکی زۆر دهستگیر دهکرێن و شونبزر دهکرێن. بهشداری مهلا لهو ههڵمهتانهدا واتای بهشداربوونیهتی له تاوانی گهلکوژی ئهنفالدا. ئهو له گرتن و لهناوچوونی ههموو ئهو قوربانیانهی که له قۆڵهکانی هێرشی ئهوان لهنێوبردراون تاوانباره. بۆیه هیچ گومانێک له بهشداری مهلا عوزێر له شاڵاوهکانی گهلکوژی ئهنفالدا نییه. هیوادارم له دوارۆژی نزیکدا ههموو وردهکاریهکان بۆ خهڵکی کوردستان ئاشکرا بن.
بهپێی کانونی نێونهتهوهیی و ڕێککهوتنامهی گهلکوژی که له ئهرتیکلی 3 دا هێما بۆ ئهوه دهکات که ئهوانهی بهشداری تاوانی گهلکوژی یا تاوان دژ به مرۆڤایهتی دهکهن سزایان لهسهره. ههروهها له ئهرتیکلی 4 نوسراوه، ئهو کهسانهی ئهو تاوانکارییانه دهکهن یا بهشێوهیهک له شێوهکان بهشداری لهم تاوانانه دهکهن دهبێ سزا بدرێن.
له کاتێکدا کانونی نهتهوهیی کوردستان له سایهی پۆلیتیکی ی.ن.ک و پ.د.ک مردووه و له ویژدانی ئهواندا بهرژهوهندیهکانی نهتهوه وهکو نهتهوهیهکی خاوهن سهنگایی شوێنی نییه، زۆر گونجاوه ئهو تاوانباره به پێی کانونی نێونهتهوهیی سزا بدرێت. خۆ دادگا ئیفلیجه عهرهبی و ئێراقیهکهش دهڵێ دهبێ ئهوانه سزا بدرێن. سهیره دادگای عارهبی و ئێراقی له سهرکردهکانی ی.ن.ک و پ.د.ک به ویژدانتر خۆی پیشان دهدات. بهڵام له کاتێکدا بهرژهوهندی پارت و سهرۆک لهسهرووی بهرژهوهندی قوربانیانی گهلکوژی و نهتهوهی کورد دایه، دهبێ گهلی کورد و قوربانیان بۆ سهندنهوهی مافی دادوهرانهیان له چاوهروانیدابن.
تێبینی: ئهو بابهته بۆ رۆژنامهی ئاوێنه ناردراوه، ئهوهی لێرهدا بڵاوکراوهتهوه کهمێ درێژتره و دهستکاریم کردووه.
شاخهوان شۆڕش
15.7.2008
[1] تۆنگا وڵاتێکه دهکهوێته خوارووی دهریای ئارام، له کۆمهله دورگهیهکی بچوک پێك دێک. لهبهر بچوکی وڵاتهکه گهلێجار سهخته لهسهر نهخشه ببیندرێت.
سەرنج بنێرە