بەرلە  ١٣ ساڵ لەو وتارەدا رەخنەی تووند ئاراستەی رەوتی ئێراقچیانەی پارتی و یەکێتی دەکرێت لە ئەنجامی پەسندکردنی دەستوری ئێراقی بێ مافی چارەنوس و دروستکردنەوەی ئێراقدا، بەمجۆرە سەختکردن و لەباربردنی ئەگەرەکانی سەربەخۆیی لە دەرفەتی دوای رووخانی ڕژێمی بەعسدا . رۆژگار پێشانیداین ئەوان لە کوردستان و نە لە ئاستی ئێراقدا سەرکەوتوو نەبوون. ئێراق کە بەهاوکاری سەرانی کورد بەزۆر پێکەوەنرایەوە، خەڵتانی خوێنکرا و کوردستانیش هەرگیز نەیتوانی ببێتەخاوەنی دەسەڵاتێکی نیشتیمانی یەکگرتوو و رەوا، ئێستاش لەژێر ئازاری بەرەی زەرد و سەوزی خاوەن حزبی چەکداری نانیشتیمانیدا دەناڵێنێ و هەر بەرەیە ئاراستەی بەلایەکدایە.        

28 ی حوزەیران سەرکەوتنی کێ؟

بەبڕوای هەموو کوردستانیەک ڕۆژی 28 ی حوزەیران، ڕۆژێکی ڕەشە بۆ کوردستان و کارەساتە بۆ خەونی بەدیهێنانی سەربەخۆیی، چونکە لەو ڕۆژەدا ڕەوتی سەرخۆبوون پاشەکشەی پێدەکرێت و جارێکی دیکە بەفەرمی عارەبی عێراقی مافی سەرداریان بۆ سەر کوردستان دەدرێتەوە دەست. لەو ڕۆژەدا خەڵکی کوردستان دەخرێنەوە بەردەم چارەنوسێکی نادیار و ململانێی و ڕێگایەکی سەختی دیکە. دوای 80 ساڵ چاوەڕوانی و خەبات و ململانێی کارەساتئامێز و خوێناوی، باشوری کوردستان دەرفەتێکی زێڕینی ڕزگاری دەستکەوت، لە ڕۆژی 28 ی حوزەیران ئەو دەرفەتە دەرگەی بەسەردا داخرا. لەم دەرفەتەی بەر لە 28 حوزەیران لەئارادابوو، ناسیۆنی کورد بە یاسا و تیۆر گونجاو لەگەڵ پرەنسیپەکانی یوئێن و گەلێ ڕێکەوتنامەی نێونەتەوەیی، مافی ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی هەبوو و دەکرا ئەو خەونە دێرینەی کورد بێتە دی، بەڵام تەنها بوونی پشتگیری یاسایی و تیۆری بەس نین بۆ گەیشتن بەو خەونە، لایەنە پراکتیکیەکانیش دەبێ بەشێوەیێ لەشێوەکان گونجاو بن، لەهەموویان لەپێشتر ئامادەیی کورد گرنگترین فاکتەری گەیشتن بەسەربەخۆییە. بەداخەوە ئێمەی کورد ئامادە نەبووین و وا جارێکی دیکە مێژوو بەجێمان دەهێڵێت. ئەوە بەکورتی لەڕوانگەیەکی کوردستانیانەوە بوو.                          

بەڵام لەڕوانگەیەکی عێراقچیانەوە، 28 ی حوزەیران سەرکەوتنێکی گەورەیە بۆ هەموو ئەوانەی مەترسی پارچەپارچەبوونی عێراقیان هەبوو، بەمجۆرە ئەوان لەمەترسی سەربەخۆبوونی کورد لەباشوری کوردستان بۆ ماوەیەک (ڕەنگە بۆ ماوەیەکی زۆر) ڕزگاریان بوو یا بەلایەنی کەم ئەم مەترسیە ئێستا لەگۆڕنرا.  سەیر لەوەدایە سەرانی یەکێتی وپارتی کەدەسەڵاتی دوو بەڕێوەبەرایەتیەکەی کوردستانیان بەدەستەوەیە، ئەوانیش لەڕێزی ئەو عێراقچیانەدان و بەگەرمی کار بۆ گەڕانەوەی سەروەری بۆ عێراق، پاراستنی یەکێتی خاکی عێراق و دروستکردنەوەی ستاتی عێراق دەکەن. بۆیە سەیر نییە کە ئەوانیش 28 ی حوزەیران بەسەرکەوتنی خۆیان دەزانن. لەتەلەڤیزیۆنە ئاسمانیەکانیاندا ڕۆژانە ڕیکلامە بۆ ئەو سەرکەوتنە “مەزنەیان” دەکەن. دیارە هەردوو سەرۆکی یەکێتی و پارتی، بارزانی و تاڵەبانی لە دەیان بۆنەدا ئاماژەیان بەڕۆڵی گرنگی خۆیان لە دروستکردنەوەی عێراقدا بەشانازیەوە ڕاگەیاندووە و چەندبارە کردۆتەوە. ئەوان وەکو عێراقیەکی ڕەسەن کاریان بۆ ئەو ڕۆژە کرد و ئەوا سەرکەوتوانە عێراقیان بەیەکەوەیان نا. بۆیە سەرکەوتنی 28ی حوزەیران، بۆ بارزانی و تاڵەبانی، سەرکەوتنێکی تایبەتە. لێرەدا جێگای خۆیەتی بزانین ئەوان لەچی سەرکەوتووبوون:                                                      

1. عێراقێکی ڕوخاو و هەڵوەشاویان دروستکردەوە. دوای ڕوخانی سەدام، وڵاتی عێراق وەکو ستات بوونی نەما، کەوتە ژێر دەستی هێزێکی دەرەکی داگیرکەر و ئەگەری پارچەبوونی زۆر لەپێش بوو. نەتەوەی کورد دەیتوانی ئەم دەرفەتە بقۆزێتەوە و چیتر نەچێتەوە ناو عێراق. ئەوەی مەترسی سەرەکی پارچەکردنی عێراق بوو، کورد بوو، ئەگەر کورد ڕەوتیان کوردستانیانە و سەربەخۆخوازانە بایە، بەڵام بە هەوڵ و کۆششی بارزانی و تاڵەبانی ئەم مەترسیە سەرکەوتوانە لەناو بردرا. هەر ئەوانیش لەگەڵ برا عارەبەکانیاندا زیرەکانە توانیان لەبەیەکەوەنانی عێراق سەرکەوتووبن و سەروەری بۆ عێراق بگەڕێننەوە. ئەگەرچی بڕیارەکەی یوئێن باسی کوردی نەکرد و پۆستی سەرۆکایەتیشیان نەدرایێ، بەڵام ئەوان لەپێناوی ڕزگارکردنی عێراق لەم بارەئەستەمەی ئێستایدا ئامادەبوون، خۆیان بەبراگچکە بزانن و دڵسۆزی خۆیان بە برا گەورەیان بگەیەنن. گومان لەوەدا نیە ئەوان لەدروستکردنەوەی عێراق وەکو عێراقیەکی ڕەسەن سەرکەوتووبوون.

2. لەماوەی سێزدە ساڵی ڕابردوودا، لەگەڵ ئەوەی بەشێکی زۆری باشووری کوردستان لەژێر کەنترۆلی بەغدا نەبوو و تاڕادەیەکی زۆر سەربەخۆ بوو، بەڵام ئەوان هەمیشە، هەوڵیاندا بەشێک لەعێراق بن و پەیوەندی بازرگانیان لەگەڵ عێراقی ژێردەستی بەعسیەکان درێژە پێدا، پەیوەندی کەلتوری، وەرزشی و کۆمەڵایەتیان لەگەڵ بەعسیەکان درێژە پێدا. بەدرێژایی ئەو ماوەیە ئاڵای عێراق لەسەر کوردستان شەکایەوە و هەرگیز ڕێگایان نەدا بێتەخوارەوە. جگە لە کەمێ گۆڕان، پەیڕەوی یاسا و دەستوری عێراقی بەعسیان کرد و بە پێی یاسا و نۆرمی عێراقی کوردستانیان بەڕێوەبرد. دڵسۆزانە خۆیان وەک بەشێک لەعێراق هێشتەوە و تاڕدەیەکی سەرکەوتوانە ڕێگایان  بەڕەوتی کوردستانیانە گرت.

3. گوێ ڕایەڵی وڵاتانی ناوچە (داگیرکەرانی کوردستان) بوون و بەڵێنی خۆیان بۆ ئەوان گەیاندەجێ. ئەوان لەماوەی سێزدەساڵی ئازادیاندا لەباشووری کوردستان، چەندین ڕێکەوتنی نهێنیان لەگەڵ ئەو وڵاتانە واتە تورکیا، ئێران و سوریا مۆرکرد (دیارە کەس نازانێ ئەوان چیان مۆر کردووە، بەڵام ئاشکرایە ئەو وڵاتانە هاوکاریان لە شەڕی کورد کوژی کردن، ئەوەش بێ ڕێکەوتن ناکرێت، بوونی تورک لەکوردستان بێ ڕێکەوتن نابێت، هتد..). ئەوەی بەئاشکرا هەمیشە دووپاتیان دەکردەوە و دەیانگوتەوە، ئەوەبوو کەوا ئەوان هەرگیز بۆ سەربەخۆیی هەوڵ نادەن و هەرگیز واناکەن مەترسی بخەنە سەر بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی وڵاتانی داگیرکەر. هەمیشە کاریان بۆ پاراستنی یەکێتی خاکی عێراق کرد و خۆیان بە بەشێکی جیانەکراوە لێی بەستەوە. دیارە ئەوان  بەچوونە بەغدا و بەمۆرکردنی دەستوری کاتی و ئیمزاکردنی گەڕاندنەوەی سەروەری عێراق بۆ سەر کوردستان و دواجار پەسندکردنی بڕیاری 1546 ی یوئێن، ئەوەیان ڕاشکاوانە سەڵماند و لەبەڵێنی خۆیاندا بەرامبەر بە ولاتانی داگیرکەر سەرڕاست بوون. ئەوا ئەوان بەپێی خواستی ئەو وڵاتانە، عێراقیان سەرکەوتوانە دروست کردەوە و سەروەریشیان بۆی گەڕاندەوە.

4.  ڕێزیان لەبەرژەوەندی ناسیونالیستانەی زلهێزەکان گرت. لەسێزدە ساڵی ڕابردوودا بارزانی و تاڵەبانی ڕێزیان بۆ بەرژەوەندی زلهێزەکان دانا و گوێڕایەڵی فەرمانی ئەوان بوون. نەیانهێشت بەرژەوەندی ناسیونالیستانەی ئەوان بکەوێتە مەترسی. ئەمەریکا، بڕیتانیا و فەرەنسایان لە وابەستەیی خۆیان بەیەکێتی خاکی عێراق دڵًنیا کردەوە. نەیانهێشت ڕێکەوتنە ئابوری و ڕامیاریەکانی زلهێزەکان لەناوچەکەدا کێشەی بۆ دروست بێت. ناچاری پرۆگرام گۆڕینیان نەکردن و تووشی سەرئێشەیان نەکردن. ئاشکرایە ئەوەی زلهێزەکان ویستیان بۆیان کردن و ئەوەتا یارمەتیشیان لە دروستکردنەوەی عێراق بۆ دەدەن. وەکو ئەوانیش پێیان وایە بەمشێوەیە ئارامی ناوچە دەپارێزرێت (ئەو ناوچەیەی بەهۆی کێشەی چارەسەر نەکراوی کورد، هەرگیز ئارامی بەخۆی نەدیوە و زلهێزەکانیش نکۆڵیان لەو نائارامیە کردووە و بەکێشەی ناوخۆی وڵاتانی داگیرکەری کوردستانیان داناون).  لەگەڵ ئەوەی زلهێزەکان ئامادە نەبوون دان بەبوونی مافی کورد لە بڕیارەکەی 1546 دا بنێن، ئەوان وازیان لە دڵسۆزیان بۆ ئەو زلهێزانە نەهێنا.

5. دڵسۆزی وڵاتانی عارەب بەگشتی بوون. ئەوان لەماوەی سێزدە سالًَی ئازادیاندا، بەدەیانجار سەردانی وڵاتانی عارەبانیان کرد و دڵنیایان کردنەوە لەوەی کەوا لە عێراق جیا نابنەوە و عێراق پارچە ناکەن و تێک نادەن. ئەوان بەڵێنی برایەتیان بەبرا عارەبەکانیاندا، وەفاداریان بۆ ئەوان ڕاگەیاند. هەر واشیان کرد، زۆر دڵسۆزانە یەکێتی خاکی عێراقیان بۆ پاراستن و سەروەریان بۆ عێراق گەڕاندەوە. سەڵماندیان کە ئەوان دڵسۆزی عارەبانن.

6.  دڵسۆزی برا عارەبە شیعەکانیان بوون. پشتگیری عارەبە شیعەکانیان کرد و وایانکرد لەعێراقدا دەسەڵات بگرنە دەست و ئیسلامیزم برەوی پێبدرێت. ئەوان لەماوەی سێزدە ساڵی ڕابردوو و زووتریش، هاوپەیمانەتیان لەگەڵ شیعە عارەبەکان بەست و یارمەتیان دان و وایانکرد ئەوان بەسەر عارەبی سوننەدا زاڵبن و دەسەڵات بگرنە دەست. دڵنیایان کردن لە پاراستنی یەکێتی خاکی عێراق و سەروەری عێراق. ڕێگایان خۆشکرد بۆ ئیسلامیزەکردنی عێراق و چەندین مزگەوتیان بۆ دڵنیایی ئەوان لەکوردستان دروستکرد. ئەوان سەرکەوتوانە بەڵێنی خۆیان بۆ شیعەکان هێنایەدی و لەعێراقی داهاتوودا لەخۆشبەختی ئەوان عارەبی شیعە باڵادەست دەبن.

7. لەپێناو دروستکردنەوەی عێراق، گفتوگۆی کەرکوکیان دواخست. دڵسۆزبوون لەڕاست نەتەوەی باڵادەستی عارەب و خاوەن گفتی خۆیانن و تاکو ئەوان خۆیان نەگرنەوە، گفتوگۆ لەسەر کەرکوک ناکەن. برای گەورەی عارەبیان بەوە ڕازی نەبوون کەرکوک و ناوچە کوردستانیەکانی دیکە گفتوگۆیان لەسەر بکرێت یا بخرێنەوە سەر کوردستان، بەر لەوەی عێراق دروست نەبێتەوە و نەبێتە خاوەن پەرلەمان و دەستوری هەمیشەیی. مۆری ئەوەیان کرد و دڵنیایان کردن کە هیچ هەوڵێک لەم بارەیەوە نادەن تا ئەوان دێنەوە سەر پێ و خۆیان دەگرنەوە. کە ئەوان خۆیان گرتەوە و دەسەڵاتیان گرتەوە دەست، ئەوسا گفتوگۆیان لەگەڵ دەکەن. ئاشکرایە بارزانی و تاڵەبانی لەڕاست برای عارەبیاندا خاوەن گفتی خۆیانن و ئەوا یارمەتیان لە خۆگرتنەوەیان دەدەن و تا ئەوان نەبنەوە خاوەن ستات و پەرلەمان و دەستور، هیچ باسێک لە کەرکوک و ناوچەی دیکە ناکەن.

8.  دۆستایەتیان لەگەڵ ئێرانی ئیسلامی پاراست و لەپشتگیری پارت و گروپە ئیسلامیەکان دڵنیایانکردن. هەروەها لەپاراستنی یەکێتی خاکی عێراق دڵنیایان کردن. لەماوەی سێزدە ساڵی ئازادیاندا، ڕێگایان لەبەردەم گروپە ئیسلامیەکان واڵاکرد و پشتگیریان لە ئیسلامیزەکردنی خەڵک لێکردن. بەسەدان مزگەوتی نوێیان بۆ کردنەوە و لێگەڕان بچنە ناو کۆمەڵ و مێشکی منداڵی کورد بە بەرتیل بشۆنەوە. بەدەیان خوێندگەی شەریعەیان بۆ کردنەوە و گرنگیان بە پیاوانی ئیسلامی دا و پشتگیریان کردن. ئاشکرایە ئەو ئیسلامەتی و ئیسلامیزمەی لەسەردەمی فەرمانڕەوایی بارزانی و تاڵەبانیدا لەناو کورددا بڵاوبووەوە لەپێشوودا نمونەی نەبووە.

9.  دۆستایەتی تورکیایان درێژە پێدا، هاوکاری پاراستنی بەرژەوەندی ناسیونالیستانە و ئاسایشی نەتەوەیی تورکیایان کرد، هاوکاری تورکیایان لە لێدانی پەکەکە کرد، گوێڕیەڵی داواکاریەکانی تورکیا سەبارەت بە تورکمانەکان بوون و  ڕێگایان بەتورکمانەکاندا، کورد بەتورک ناونوس بکەن، مێشکی منداڵی کورد بە کەمالیزم بشۆنەوە، خوێندگەی باڵای تایبەتی تورکی بۆ لاوانی کورد بکەنەوە.  ڕێکەوتنی ئابوری گەورەیان لەگەڵ تورکیا کرد و ئامادەبوون نیوەی قازانجی بەرهەمی نەوتی کوردستان بۆ ماوەی 40 ساڵ بدەنە تورکیا. لەگەڵ ئەوەی تورکیا دان بە مافی کورد نانێت و دژی ئۆتۆنۆمیە بۆ کورد ئەگەر لەئەرجەنتینیش بێت ، بارزانی و تاڵەبانی ئامادەبوون درێژە بە هاوکاری خۆیان بدەن و ئێستا ئەوان سیستەمی تورکیا بە مۆدیلێکی دیموکراسی درەوشاوەی ناوچەکە دادەنێن ، بەردەوامیان لەسەر ئەو ڕەوتەیان بەئەگەری زۆر یارمەتیدەرە بۆ چەسپاندنی ئەو مۆدیلە دیموکراسیە تۆپ میلیتاریەی تورکیا لە عێراقدا.

10.  ڕێزیان بۆ بڕیارەکەی یوئێن دەربڕی و ناونەهێنانی کوردیان پەسەند کرد. لەگەڵ ئەوەی یوئێن ئامادە نەبوو ووشەی کورد (هەر وەکو ووشە چیترنا) بخاتە ناو بڕیارەکەی سەبارەت بەگەڕاندنەوەی سەروەری بۆ عێراق لە 30 حوزەیراندا،  لەگەڵ ئەوەی یوئێن ئامادە نەبوو دان بەبوونی کێشەی کوردا بنێت، ئەوان ڕێزی بڕیارەکەیان گرت و برابچوکی خۆیان لەڕاست عارەبان پەسند کرد. ئەوان هەوڵی زۆریان لەپێناو دروستکردنەوەی عێراق دا و هەوڵی زۆریان لەپێناو ئەو بڕیارەی یوئێن دا، ئەگەر گرنگیش بەکورد نەدرا، بەڵام لەپێناوی عێراق و گەڕانەوەی سەروەری بۆ عێراق دڵسۆزانە پەسندی بڕیارەکەیان کرد. بەڵی لەوەشدا سەرکەوتووانە یارمەتی دروستکردنەوەی عێراقیان دا و بەگەرمی لەم ئەرکە پیرۆزەدا بەشدارن و لە سی حوزەیراندا بە ئامانجەکەیان دەگەن.

لەهەمووی ئەوانە سەرکەوتوون و دڵسۆزی ناحەزانی کوردستان و کوردستانچێتی بوون، بەڵام تەنها بەرامبەر بە خەڵکی کوردستان وانەبوون. چۆن؟ ئەوان بەرژەوەندی کوردستانیانەی کوردیان کردە قوربانی بەرژەوەندی وڵاتانی داگیرکەر، وڵاتانی عەرەب و زلهێزەکانی جیهان. ئەوان هەستی کوردستانچێتیان سەرکوتکرد و ئەوانەی بۆ سەربەخۆیی تێدەکۆشن  یا ڕێگایان پێگیرا و کۆسپ خرایە بەردەمیان یا دەورەیان دان و لێنەگەڕان گەشەبکەن. بارزانی و تاڵەبانی دوور لەخواستی گەل، کوردیان ڕاکێشایەوە ناو عێراق و ئەوا کورد ناچاردەکەن ئەم تاقیکردنەوە تاڵەی ڕابردوو دیسان دووبارکاتەوە. ئەگەرچی ئەوان بانگاشەی عێراقێکی دیموکراسی دەکەن، ئەگەری دیموکراسی بوونی عێراق زۆر لاوازە و هیچ گەرەنتیەک نییە کە ئەم جارەیان خراپتر نابێت. ئەمە جگە لەوەی ئەوان هێشتا خۆیان دیموکراسی نین و تا ئێستا نەیانتوانیووە پەیڕەوی پرەنسیپە دیموکراسیەکان بکەن. ئەوان ئەگەر تەنها بۆ ساتێک کوردستانیانە سەیری ڕابردوویان کردبایە دەیانتوانی لەو ڕاستیە بگەن، کە بەیەکەوە ژیان لەگەڵ نەتەوەی باڵادەست و چەوسێنەری عارەب لەعێراقدا ناکرێ و تەنها کێشە و ماڵوێرانی بەدواوەیە. لەگەڵ بوونی بەڵگەی ڕاشکاوی وانەکانی مێژوو، کارەساتی ئەنفال و بەعەرەبکردن، هەموو ئەو ماڵوێرانیەی لە 80 ساڵی ڕابردوودا بەسەر کورد هات، ئەوان لاملیان لە کوردستانچێتی کرد و ڕێگای بەغدایان گرتەبەر. وەکو گوترا کورد لەجیاتی بەڵگەیەک، هەموو مێژووی ڕابردوو پشتگیری بوو،کە بەیەکەوە ژیان لەعێراق ڕەتکاتەوە. وەکو بڵێی 80 ساڵ ژینۆساید و پاکتاو و بەعەرەبکردن و خاک سوتاندن بەس نەبوون بۆ سەڵماندنی کارەساتی بەزۆر لکاندنی باشوور بە عێراق. لەگەڵ ئەوەی نزیکەی دوو ملێۆن کورد ئیمزایان کرد کەوا دەیانەوێ خۆیان بڕیار لەسەر چارەنوسی خۆیان بدەن، کەچی ئەوان بۆ ئەو خواستە سەرەتاییەی گەل ملیان نەدا و واشیانکرد کەس قورسایی بۆ ئەو خواستە ڕەوایەی خەڵکی کوردستان دابنێت.

بارزانی و تاڵەبانی هەر بەتەنها دژی سەربەخۆخوازی خەڵکی کوردستان نەوەستان، بەڵکو داواکاری خەڵکی کوردستانیان سەبارەت بە دیموکراتیزەکردن و یەکخستەوەی کوردستانی پارچەکرا و دوو بەڕێوەبەرایەتیەکە و هەڵبژاردن، پشتگوێ خست و ژێرپێ نا. بەکورتی ئەوانەی لای خەڵکی کوردستان گرنگ بوو نەیان کرد، تەنها ئەوەیان کرد کە ئەوان خۆیان باوەڕیان پێی هەبوو و لەبەرژەوەندی تایبەتی خۆیاندا بوو.

شایانی گوتنە ئەو ئازادییەی لەماوەی سێزدە ساڵی ڕبردوودا لەباشووری کوردستان هاتەدی، بەهۆی کۆڕەوەکەی گەل و بڕیاری 688 ی یوئێن و دامەزراندنی زۆنی ئارامی 36 دروست بوو. پارێزگاریکردنی باشووری کوردستان لەلایەن ئەمەریکا و بریتانیا لەبەر ئەوە نەبوو کە ئەوان داوای ئۆتۆنۆمیان دەکرد و بڕوایان بەسەربەخۆیی و جیابوونەوە نەبوو. ئەوە گۆڕانێک بوو شەڕی کەنداو و کۆڕەوەکەی کورد سەپاندی. دەرفەتێک بوو و دروست بوو، بەڵام کورد نەیتوانی سوودی پێویستی لێوەرگرێت، ئەویش لەبەر ململانێی ناوخۆ و کوردکوژی و کوردستانی نەبوونی سەرانی کورد.

ئەوان بە دڵسۆزیان بۆ یەکێتی خاکی عێراق و هەوڵی گەڕاندنەوەی سەروەری بۆ عێراق، دووپاتی چەند دیاردەیەکی تاڵیان کردەوە: یەکەم، ڕەوایەتی ڕێکەوتنامەی لۆزان و سەپاندنی دابەشکردنی کوردستان وەکو ڕووداوێکی ڕەوا و گونجاو. ئەوان ڕەتی هەموو ئەو هەوڵانەیان کردەوە، کە مەبەستی ژیاندنەوەی تاوانی ڕێکەوتنامەی لۆزان بوو. ئەوان ئامادە نەبوون بۆ ڕێکەوتنەکانی سیڤەر و ئەوانەی دیکە بگەڕێنەوە. ئەوان لەسەر ڕەوتی حوکمی زاتیەکەی خۆیان بەردەوام بوون و درێژەیان بە هەمان ستراتیژی بێبەرهەمی شۆڕشی ئەیلول و پاشتر دا.

دووەم، بەمشێوەیە بارزانی و تاڵەبانی نکۆڵی ئەوەیان کرد کەوا باشووری کوردستان کۆلۆنیە و عێراق داگیرکەرە. هەموو ئەو گۆتە و بالۆرانەی کە نکۆڵی سەرداری عێراقی لەسەر کوردستان دەکرد و عێراقی بەداگیرکەر دادەنا، پاشەکشە پێکرد.

سێیەم، بەهەوڵی عێراقچیانەیان هێمای خۆیان بۆ پارچەکانی دیکەی کوردستان نارد کە واز لەهەوڵی جیابوونەوە و سەربەخۆیی بێنن و ئۆتۆنۆمی لە چوارچێوەی وڵاتانی داگیرکەر باشترین چارەسەرە. بەمجۆرە خەونی سەربەخۆخوازانەی ئەوانیشیان پاشەکشەپێکرد و نائومێدیان کردن.

چوارەم، سەپاندنی ڕەوایەتی مافی سەرداری وڵاتانی داگیرکەر بەسەر هەموو پارچەکانی دیکەی کوردستان، بەمجۆرە وایانکرد هەر مرۆڤێکی کورد لەو وڵاتانە خۆی بە هاوڵاتی وڵاتی داگیرکەر بزانێ و ناسنامەی نەتەوەیی خۆی بە ناسنامەی ئەو وڵاتانە بگۆڕێتەوە. واتە چۆن ئەوان ئێستا بەشانازیەوە دەڵێن عێراقین، کوردی پارچەکانی دیکەش دەبێ بڵێن ئێرانین، سوریاین یا تورکیاین.                    

 بەکورتی ئەگەر پێشتر گەڕانەوە بۆ تاوانەکانی لۆزان و دابەشکردنی کوردستان و ڕێکەوتنە ناڕەواکان و دژ بەکورد، جارێک سەخت بوو، ئێستا سەد جار سەختترە و بەڵکو کرایە مێژوویەکی لەناوچوو و لەگۆڕنرا.

ئەگەر ناسیۆنی کورد لە باشوری کوردستان خاوەنی سەرکردایەتیەکی کوردستانی بایە، دەرفەتی سەرخۆبوون زۆر نزیک بوو و هەلومەرجی لەبار لەئارادا بوو. پێموایە لەئەگەری ڕاگەیاندنی سەربەخۆییدا، پێنج ملیۆن مرۆڤی کورد پشتگیری سەربەخۆیی دەکرد و هیچ هێزێکیش لەجیهان نەبوو بتوانێ پێنج ملیۆن کەس ئەنفال بکات، کورد ئەگەر هیچی بەرنەکەوتبا بەقەد کۆسۆڤۆی  پێدەبڕا.

  شاخەوان شۆڕش  

دانیمارک  2004.6.30